نهاد اقتصادی اسلام
ب) نهاد اقتصادی
1- خداوند مالک همه چیز از جمله انسان است.
2- انسان خلیفه خداوند در زمین است.
3- تصرف انسان در جان و مال و محیط طبیعی در حدودی که خداوند تعیین کرده است، محدود است.
4- انسان در برابر استفاده و نحوه بهره گیری از آنچه در اختیار اوست، از جان و مال گرفته تا دیگر دارایی ها مسئول است و باید در برابر خداوند جوابگو باشد.
5- از جمله مصادیق پاسخگویی انسان پاسخگویی در مورد مصالح جامعه و نقش او در سامان دادن عدالت اجتماعی و اقتصادی و مواجهه او با فقر و فقراء است.
6- جامعه از مجموع افرادی که با هم در ارتباط اند و ساختار های اجتماعی شکل گرفته و اشتراکات اعتقادی و ارزشی از آنها روح جمعی می سازد؛ که زمینه های حرکت جامعه را به عنوان یک واحد را که دارای سرنوشت مشترک در سعادت و شقاوت اند فراهم می سازد. پس سعادت فرد و جمع به هم گره خورده است.
بر اساس رویکرد اقتصادی اسلام:
الف) کسب ثروت و در آمد، به چهار شرط برای حرکت در مسیر سعادت لازم است:
الف -1) حلال باشد."هر کس مالی را از غیر راه حلال به دست آورد، جایگاهش آتش است.[1]"
الف -2)دوری از کنز"ما برای جمع مال فرستاده نشدیم برای خرج آن مبعوث شده ایم."[2]( الف -ج)عدم تضییع مال،"مال باید در راه حلال و امور خیر مصرف شود؛ ضایع نگردد و در راه های فساد و حرام به کار نیفتد.[3]"
الف -د)دوری از حب مال. حب مال سبب فساد اعمال و تقویت و توسعه آرزوها و سستی دین و فساد یقین می شود.[4]
ب) راه های صرف مال:
ب -1) تأمین معاش با دوری از اسراف و اتراف
ب -2)پرداخت بدهی ها و حقوق و واجبات مالی مانند خمس و زکات و کفارات
ب -3) انجام عبادات واجب یا مستحبی که مستلزم مخارج مالی است مانند زیارت خانه خدا و قبور ائمه
ب -4) انفاق در راه خدا مانند رسیدگی به فامیل، صدقه دادن به فقیر و اموری مثل تبلیغ دین، ساختن مسجد و مدرسه و پل و کمک به مجاهدان که به آن"سبیل الله"صدق می کند.[5] (ب -5)سرمایه گذاری جهت رفع نواقص مالی و بارور کردن دارایی
سلامتی، امنیت، وسعت روزی و مونس موافق، چهار ویژگی است که در بسیاری از روایات به عنوان سعادت مطرح شده است. و"می توان گفت: مفهوم رفاه از دیدگاه اسلام با این چهار ویژگی تبیین می گردد. سلامتی شامل سلامتی بدن و روان هر دو می شود و امنیت جان، مال، آبرو، شغل و حقوق اجتماعی را در بر می گیرد و مونس موافق گویای این است که برای زندگی مرفه لازم است که انسان با انسانهای صالح رابطه اجتماعی و اقتصادی داشته باشد؛ زیرا، اگر چنین نباشد، حقوقش را رعایت نمی کنند و وسعت روزی زمینه ساز زندگی ایمانی است. لذا فرمود"دنیای خود را اصلاح و برای آخرت خود عمل کنید؛ زیرا در آینده به تحقیق خواهید مرد[6]." پس، از منظر اسلامی، زندگی مرفه آن است که انسان هم نیاز های مادی و هم نیازهای معنوی را پاسخ دهد.
انگیزه مصرف در اسلام رفع نیاز واقعی انسان در تأمین معاش با رعایت میانه روی و موقعیت زمانی و مکانی است. اموال، ملک حقیقی خداوند اند. خلق عیال خداوند اند. مردم این اموال را در راهی که غرض اصلی خلقت است مصرف نمایند؛ یعنی برای رفع حاجات معاش، خود بهره گیرند. بنابر این، آنچه فوق کفاف است، اسراف خوانده می شود و حرام است.
عدالت اقتصادی، از اهداف اقتصادی اسلام بشمار می رود. عدالت اقتصادی اسلام، بر این پایه استوار است که خداوند همه این عالم را آفریده است. کار مفید اقتصادی، موجب به وجود آمدن حق نسبت به ثروت های جامعه است."للرجال نصیب مما اکتسبوا و للنساء نصیب مما اکتسبن"[7]و برای کسانی که نمی توانند کار کنند، نیاز در سطح کفاف منشأ حق سهم بری است. بر این اساس، نیاز مندان، در اموال ثروتمندان دارای حق اند."و فی اموالهم حق للسائل و المحروم[8]"
پس، از منظر اسلامی، همه مردم باید از سطح کفاف در زندگی برخوردار باشند. اختلاف های درآمدی از تبعیض در امتیاز های قانونی و دسترسی به فرصت ها ناشی نمی شود. ثروتمندان باید حق نیاز مندان و ولی امر را بپردازند.
آمیختگی نظام اقتصادی اسلام، به تأمین نیاز های مادی و معنوی انسانها، هدف غایی آن را، نیل به بالاترین مقام عبودیت قرار داده است. و نظام اقتصادی اسلام، تحت نظام اخلاقی و تربیتی آن، قرار می گیرد و از دین رنگ و محتوا می پذیرد.
برخی ارزشهای اقتصادی اسلام عبارت است از:
- اهمیت کار و عبادت بودن آن
- عدالت اقتصادی در همه مراحل اقتصادی
- پاداش مطابق کار و به ازاء تلاش نه سیستم عرضه و تقاضا
- ارزش کار به قدر توان
- تکافل و هم یاری
- برتری قرض الحسنه از صدقه
- مجاهده برای زندگی آبرومندانه و ضد ارزشی بودن سربار دیگری شدن
- مذموم بودن بیکاری، کم کاری، ربا، غش و عدم صداقت
- کار متقن و وجدان کاری
- اخلاص در کار و انگیزه تقرب الهی
- شایسته سالاری و ضابطه گرایی
- عدم ممانعت کار با تعهدات دیگر( همان:
علیرضا صالحی نژاد
