این نشست علمی "جامعه آرمانی از دیدگاه قرآن و حدیث" صبح پنج شنبه 29 بهمن سال جاری در محل تالار علامه مجلسی موسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث به همت مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث و مؤسسه پیشرایان و با سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن خیری و دکتر علیرضا شجاعی زند برگزار شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دارالحدیث؛ در ابتدا
حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسن خیری با بیان اینکه در این بحث سخن ما در
مورد جوامع اسلامی و همینطور جامعه مهدوی نیست، بلکه سخن از ترسیم یک جامعه
آرمانی بر مبنای موازین اسلامی در زمان غیبت است که ما بتوانیم در سایه آن
جامعه وظایف فردی و اجتماعی خودمان را به نحو احسن پیاده کنیم.
وی با توجه بر سیر تکامل جامعه گفت: باید مباحث را
از انسان شروع کنیم؛ گرچه میدانیم همه انسانها به لحاظ نوعی هویت ذاتی مشترک
دارند اما به لحاظ وضعیت و شرایطی که انسانها ، قبل از خلقت و قبل از آنی که
به دنیا بیایند در آن قرار می گیرند و چون این شرایط متفاوت تاثیر گذار است
،سرنوشت افراد تاثیر گوناگون می پذیرد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: وقتی که یک انسان
بدنیا می آید در بدو خلقت خود با شرایط و استعدادهای گوناگون رو به رو می شود
که اینها همه در سرنوشت افراد بسیار موثر است.
خیری بیان داشت: در مبانی دینی و نظر اندیشمندان
اسلامی محرک رفتار انسانی حب و ذات است که این بحث را هم شهید صدر
و هم علامه طباطبایی دارند و معتقدند آن چیزی که به انسان جهت و انگیزه می
دهد و محرک رفتار انسانی است ، ایجاد حب و علاقه است.
وی ادامه داد: البته در این حب و علاقه هم گرایشات
حیوانی و غریزی و هم گرایشات علمی که ناشی از فطرت انسان است، وجود دارد.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: همانطور که در
جهان بیرونی گاهی در تعامل و گاهی در تضاد است ، ناهماهنگی بوجود می آید ،در
وجود یک فرد نیز گاهی همین وضعیت تضاد بوجود می آید. وی یکی از راهکارهای ایجاد هماهنگی را ایجاد وحدت
دانست و گفت :گرایش به وحدت از شرایطی است که باید هم در جوامع و هم در
درون یک انسان صورت گیرد که این ناهماهنگی ها برطرف تا در یک مسیر
خاص قرار گیرد.
دکتر خیری ادامه داد: جامعه مطلوب یک جامعه هماهنگ
چه در سطح خرد و چه در سطح کلان است.
وی نگاه ظاهری به تغییر
برای ایجاد هماهنگی را یکی از آفت های این بحث عنوان کرد و گفت: اگر تغییر در
هنجارها بدون تغییر در باورها بوجود بیاید ، آنوقت بازهم یک جامعه ناهماهنگ
می شود.
این استاد دانشگاه همچنین گفت: کسانی که باورها و
بعد ارزشهای آن ها مستحکم است ، به راحتی از عقیده خود بر نمی گردند.
وی با تاکید بر تغییر ساختارهای موجود در فرد و
جامعه گفت: باید با تغییر ساختارها ناهماهنگی های موجود در جامعه و همینطور
در فرد را که قبلا به وجود آمده برطرف کنیم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه آن چیزی که باعث
تحرک فرد می شود حب و علاقه است اظهار داشت: در جامعه مطلوب و آرمانی هم از
شکوفه کردن احساسات استفاده شده و هم از عقلانیت استفاده می شود.
وی ادامه داد: بر همین اساس است که در منابر که اصل
بر عقلانیت است اما از مداحی هم استفاده می شود.
خیری گفت:مشکل ما همین است که در بینش ها تا از
احساسات استفاده نشود کار به خوبی انجام نمی گیرد و در نتیجه میل و اشتیاقی
به آن بینش به وجود نمی آیید.
وی گفت: اگر روحانیت ما اطلاع را به جامعه داد و از
یک موضع دیگر بود و با مردم نبود و انگیزه و احساس ایجاد نکرد ، این اثر
ندارد و مشکلاتی را ایجاد می کند.
دکتر خیری با بیان این که اگر بخواهیم یک جامعه
مطلوب و آرمانی را ترسیم کنیم باید یک جامعه اخلاقی را مدنظر بگیریم ،
گفت:گاهی عده ای می گویند آخر میخواهیم از ترسیم جامعه آرمانی به چه چیزی
برسیم؟اگر هدفمان نظم است که جوامع غربی به نظم رسیده اند پس بیاییم و راه
آنها را ادامه دهیم.
وی ادامه داد:درست است که آنها بر طبق نظم دقیق
وخوبی حرکت میکنند اما ما علاوه بر اینکه میخواهیم در جامعه مدنظر خود نظم را
پیاده کنیم اما باید در کنار آن اخلاق را پیاده کنیم که اگر ما توانستیم
جامعه اخلاقی داشته باشیم ، این نظم ما از روی علاقه و نیت درونی است و این
ارزشش به مراتب ارزشمندتر از نظم ماشینی جوامع غربی است.
این استاد حوزه ادامه داد:نظم جوامع غربی از روی
عادت است و حالت ماشینی دارد ولی ما میخواهیم از روی اخلاق این نظم را در
جامعه پیاده کنیم .
وی با بیان اینکه جامعه مطلوب جامعه ای است که با
همه به یک طریق معامله نمی کند ،گفت:جامعه آرمانی جامعه ای است که حق را به
دو گونه می بیند که یکی حق الله و دیگری حق الناس است و می داند که حق الناس
مقدم بر حق الله است و باز می داند کسی که حق الناس را رعایت کرد ، حق الله
را نیز رعایت می کند.
دکتر خیری با تاکید بر اینکه شکر نماد ایمان است ،
گفت:اگر جامعه ای به سمتی رفت که دائما گلایه کند از وضع موجود خود ،معلوم
است که این جامعه به سمت درستی پیش نرفته است ، بلکه باید شکر گزار و تسلیم
در برابر اراده خداوند باشد.
همچنین دکتر علیرضا شجاعی زند از اساتید دانشگاه تربیت
مدرس تهران هم در سخنان خود اظهار داشت:به اعتقاد بنده بحث از جامعه
آرمانی ، اساسا بحثی متعلق به حوزه فلسفه اجتماعی و حوزه اندیشه و تفکر
اجتماعی است و این همان است که با آمدن جامعه شناسی کنار گذاشته شد. وی ادامه داد: در ظاهر شاید این جدایی بین جامعه
شناسی و جامعه آرمانی بوجود آمد اما در باطن هیچگاه این دو از هم جدا
نیست.
وی بیان داشت: آرمان ها همواره برای انسان قابل توجه
است و همیشه یافته ها و خواسته های یک فرد در یک ردیف نیست و در این
مورد ناهمانگی وجود دارد.
این استاد دانشگاه گفت: جامعه آرمانی همواره وعده ای
است که قرار است در آینده اتفاق بیفتد ولی آیا توجه کرده این که تکلیف انسان
های فعلی چیست؟آیا انسانهایی که در راه تلاش برای جامعه آرمانی اند عمر خود
را به هدر می دهند؟
وی ادامه داد:اگر ما به نوبه خودمان حتی فکر آرمانی
هم داشته باشیم به همان میزان به آرمان نزدیک می شویم.
شجاعی زند با بیان اینکه آرمان برای انسان مورد توجه
است ، گفت: انسان به هر درجه ای از خوبی ها که می رسد ، همواره به درجات
بالاتر می اندیشد و این مثل کوهنوردی است که در هر قله که قرار می گیرد قله
بلندتر را می بیندو در صدد رسیدن به آن بر می آید.
وی گفت: وجود همین فاصله هاست که این آرمان را برای
انسان تشکیل داده است.
این استاددانشگاه گفت: انسان با اینکه اهل بلند
پروازی است اما دچار مقدورات محدود است و همچنین نیازمند به مساعدت است؛یعنی
کسی باید دستش را بگیرد که می شود گفت هم نیاز به بستر و هم نیاز به هدایت
دارد که این نظر نافی نظریه وجود گرایان است که معیار همه چیز را خود انسان
می دانند.
دکتر شجاعی زند اظهار داشت: در میان متفکران مسلمان
شاخص ترین فردی که به بحث از جامعه آرمانی پرداخته فارابی است و اگر دیگران
هم نظری دادند در محور همین نظریه بوده و در دنیای غرب هم آگوستین نظری راجع
به این امر دارد که متفکران معتقدند که نظریه هر دو اینها متاثر از نظریات
افلاطون است .
وی ادامه داد: البته در جوامع غیر دینی هم کسی که به
نظریه جامعه آرمانی پرداخته آقای مارکس است
وی با تاملی بر نظریه مدینه فاضله فارابی گفت: بحث
مدینه فاضله ایشان جامعیت کاملی ندارد و گرچه ظاهرا درمورد جامعه است اما
عمدتا درباره فرد سخن گفته است و می توان گفت که نقص نظریه مدینه فاضله
فارابی این است که به ساختارهای جامعه نپرداخته است.
استاد دانشگاه تربیت مدرس تهران در ادامه گفت: نکته
مهم در اندیشه فارابی یکی جامعه کامله و دیگری جامعه آرمانی یا همان فاضله
است که در جستجوی سعادت است و همین سعادت مصداقی از آرمان است.
وی با تاکید بر نظریه جامعه آرمانی یا همان مدینه
فاضله فارابی گفت: فارابی جوامع را به دو دسته مدن غیر فاضله و یک مدینه
فاضله تقسیم بندی می کند و در توضیح مدن غیر فاضله آنها را جوامع جاهله ای می
داند که مفهوم آرمان را نمی شناسند و همینطور اصلا دغدغه آرمان ندارند.
شجاعی زند ادامه داد: وقتی تمام دغدغه آنها گذران
عمر باشد به مفهومی مثل آرمان فکر نمی کنند و اینان یا فکر ثروت دارند یا
شهوت ، و یا درگیر حداقل های زندگی هستند و یا فکر قدرت ویا فخر فروشی ویا در
تکاپوی حریت به معنای لاقیدی هستند ، دیگر به آرمان نمی اندیشند.
وی در تشریح جوامع آزاد که در مقابل جوامع جاهله
هستند هم گفت: در مقابل جوامع جاهله جوامع آزاد هستند که یکدسته از این جوامع
آزاد جامعه ای است که دغدغه آرمان دارند و به آن می پردازند اما آن را به
عنوان غایت ندارند و دسته دوم آن جامعه ای است که فکر سعادت داشته اما آن را
کنار گذاشته که می توان جامعه فعلی خودمان را از این نمونه بدانیم.
این استاد دانشگاه در ادامه اظهار داشت: دسته سوم
این جوامع آن است که اهل آرمان است اما آرمانش را اشتباه انتخاب کرده است و
دسته دیگر جامعه ای است که فکر آرمان دارد و درست هم آرمان را انتخاب کرده
اما در عمل خود کوتاهی می کند و دسته آخر و مهمتر این تقسیم بندی جامعه
ای است که هم دغدغه آرمان دارد ، هم درست انتخاب کرده و هم درعمل جدیت کامل و
لازم را دارند که این همان جامعه آرمانی یا همان مدینه فاضله است.
وی گفت: حتی اگر زمانی به جامعه مورد نظر آرمانی خود
رسیدیم تازه آغاز راه است و این اول راهی است که اگر در این مسیر تلاش کنیم
به هدف های مورد نظر خودمان میرسیم.
گفتنی است، در انتهای این نشست علمی پرسش و پاسخ بود
که هر دو سخنران به سوالات حاضران پاسخ می
دادند.
