نشست علمی

نشست علمی

با حضور نخبگان حوزه و دانشگاه ؛ نشست علمی «رهبری در دوره استقرار و تثبیت» برگزار شد به همت انجمن مطالعات اجتماعی حوزه نشست علمی « رهبری در دوره‌ استقرار؛ رهبری در دوره‌ تثبیت » و مقایسه دو دوره رهبری در جمهوری اسلامی ایران با حضور اساتید، دانش پژوهان و صاحب نظران حوزه ودانشگاه در سالن همایش های دبیرخانه انجمن های علمی حوزه برگزار شد

این نشست علمی با ارائه و سخنرانی علی رضا شجاعی زند جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس و نقادی حجج اسلام و المسلمین حمید پارسانیا عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و خیری دانشیار و رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق شامگاه یکشنبه برگزار شد،علیرضا شجاعی زند در این نشست اظهارداشت: امروز آنطور که شایسته و مطلوب است جامعه علوم انسانی ما نسبت به موضوع مهم رهبری در نظام اسلامی به بهانه اینکه درگیر مسائل دیگری است و یا این مسائل مربوط به ژورنالیست ها می باشد و یا اینکه دیگران به آن بپردازند از وظیفه خود سر باز زده و کوتاهی می کنند.

نویسنده کتاب « جامعه شناسی دین » افزود: امروز پدیده هایی همچون پیاده روی اربعین، راهپیمایی 22 بهمن، راهپیمایی 9 دی به عنوان پدیده های اجتماعی مطرح است که از سوی علمای علوم انسانی دیده می شود، البته حرف ما سر کسانی که نگاه سوء دارند و عمداً نادیده می گیرند نیست، بلکه کسانیکه از سخن من و شما ساده می گذرند و پدیده بی نظیر رهبری را به طور جدّی نظاره گر نیستند حرف داریم.

استاد جامعه شناسی دانشگاه های تهران ادامه داد: وقتی ما در برخورد با مسائل مهم و پیچیده ای که در جامعه با آن دست به گریبان هستیم و با اشاره سر انگشتان ایشان حل می شود نمی توانیم ساده بگذریم و چرا تا کنون غفلت کرده ایم؟

وی خاطرنشان کرد: البته امروز بعد از گذشت 37 سال از انقلاب هنوز ادبیاتی دراین خصوص پایه ریزی نشده است و تنها در همان اوایل انقلاب از نگاه فقهی و با توجه به اهمیت مساله ولایت فقیه روی این موضوع صحبت ها و بررسی هایی صورت گرفت.

شجاعی زند با اشاره به اهمیت این بحث و ظرفیت آن برای مطرح شدن در جامعه علمی با انتقاد از وضع موجود اعضای جامعه علوم انسانی کشور گفت: علوم انسانی ما مبتلا به نوعی عقب افتادگی از مسائل روز جامعه خود است و در عین حال که نسبت به واقعیت های جامعه پیرامونی خود بی اعتنا است، با مسائل اصلی جامعه از موضعی طلبکارانه برخورد می کند، گویی با مسائل مهم تری درگیر است و غالباً هم با استفاده از برچسب هایی مثل ژورنالیستی بودن و پوپولیستی بودن و ... سعی می کند از مسئولیت خود شانه خالی کند، مگر اینکه بالاخره دیگران در کشورهای غربی این پدیده ها و مسائل را ببینند و آن را برجسته کنند و از طریق یک فرآیند ترجمه به یک ادبیات علمی رایج تبدیل شود.

وی در تبیین اهمیت پدیده رهبری در ایران اظهارداشت: ما با وجود اینکه شبانه روز با مسائل ریز و درشت کشور درگیر هستیم و نقش جایگاه رهبری را در حل و فصل و سامان بخشی به آنها با طرق مختلف میبینیم، اما خود رهبری را به مثابه یک پدیدهای بی نظیر در تاریخ سیاسی ایران ندیده ایم. شاید منتظریم که شوک فقدان برای ما پیش بیاید و بعد به سراغ تحلیل تاریخی برویم.

وی گفت: امروزه به خاطر سرعت بالای تحولات جهانی، نیازمند تحلیل های به هنگام هستیم تا به تصمیم گیری ها کمک کند. در واقع شرایط کنونی به گونه ای است که تحلیل تاریخی کفایت نمی کند.

استادیار دانشگاه تربیت مدرس با بیان سابقه پرداختن به موضوع رهبری و ولایت فقیه در تاریخ مباحث کلامی، فقهی و تاحدی فلسفی  و یا پرداخت های ایدوئولوژیک- سیاسی پیرامون آن به خلأ موجود در مباحث جامعه شناسی حول این موضوع اشاره کرد و افزود: اکنون که قریب به 4 دهه از این پدیده گذشته و ولایت فقیه به یک پدیده عینی با آثار و پیامد ها و تجلیات خاص خود تبدیل شده است که نیاز به مباحث جامعه شناسی و جامعه شناسی سیاسی بیش از پیش احساس می شود و من می خواهم از این منظر به این پدیده نگاه کنم. در واقع درباره یک پدیده محقق می خواهیم صحبت کنیم نه یک ایده و در جایگاهی هستیم که دو تجربه خاص را پشت سر گذاشته ایم، یکی تجربه رهبری امام خمینی در یک شرایط و موقعیت اجتماعی و سیاسی خاص و تجربه دیگری که مربوط به رهبری آیت الله العظمی خامنه ای می باشد.

 شجاعی زند به « ویژگی ها و صفات رهبری » اشاره کرد و گفت: این بحث یک نتیجه ای دارد که به ما امکان مقایسه این دو رهبر را می دهد بطوریکه افلاطون به عنوان شاخص ترین فیلسوف سیاسی فضیلت گرا 4 فضیلتی را که حاکمان باید به طریق اولی آن را داشته باشند، بیان می کند که شامل حکمت، خویشتن داری، شجاعت و عدالت است.

وی افزود: همچنین در آموزه های دینی از سه صفت اصلی علم،عدالت و تقوا یاد شده است که ریشه های آن را می توان در حدیث معروف منتسب به امام صادق علیه السلام «فَأمّا مَن کانَ مِن الفُقَهاءِ صائنا لنفسِهِ حافِظا لِدینِهِ مُخالِفا على هَواهُ مُطِیعا لأمرِ مَولاهُ فلِلعَوامِّ ...» پیدا کرد. فارابی نیز صفات 12 گانه ای را برای رهبران مدینه فاضله بیان کرده است. اما جمع این آراء را می توان در 6 صفت برای رهبری تقسیم کرد.

این محقق و پژوهشگر جامعه شناسی ادامه داد: « علم دین »، « آگاهی از زمان»، « عدالت»، « شجاعت»، « تقوا»، « تدبیر، که ویژگی اصلی رهبری است که از نتیجه 5 صفت دیگر پدید می آید » از جمله صفات رهبری از نظر فارابی می باشد.

وی به دشواری های مقایسه دو رهبر (امام راحل و مقام معظم رهبری) اشاره کرد و گفت: یک مشکل مهم در مقایسه این دو رهبر، قرابت و فاصله نزدیکی است که ما با این دو پدیده داریم. اما باید توجه کرد که دیگران در کشورهای دیگر هستند که در حال کارکردن روی ابعاد مختلف رهبری در ایران هستند. مثلاً فوکویاما در تحلیل معروف خود که دو بال انتظار و شهادت را می گوید عنصر سومی را بیان می کند که عامل فعال کننده آن دو بال است و آن «ولایت فقیه» است، دیگران کار می کنند و نسخه های خود را می پیچند اما ما بی توجهی می کنیم.

شجاعی زند اظهارداشت: مقایسه دو رهبر اساساً کار دشواری است، خصوصاً رهبرانی که مربوط به یک نحله هستند، چرا که مقایسه در زمانی معنا می یابد که شباهت مطرح باشد و در میان شباهت ها تمایزات را پیدا کنیم. دراینجا دو شباهت اساسی می توان برای رهبری دینی- سیاسی جامعه ایران بیان کرد، یکی از حیث اهداف است، خصوصاً اهداف کلان و میانی،  حیث دوم ویژگی هایی است که این افراد را شایسته رهبری کرده است که در فراز اول بیان شد.

وی ادامه داد: با توجه به شباهات فوق تفاوت میان رهبران اگر بخواهیم از لحاظ شخصیتی در نظر بگیریم، تأثیر این تمایزها و تفاوتها در رهبران بلافصل به خاطر ویژگی های مشترک اشاره شده در مطالب فوق به شدت کاهش می یابد. اما آن حیث متفاوتی که به هیچ وجه نمی توان آن را ندیده گرفت، تمایز در شرایط زمانی است. یعنی در رهبری به اقتضای موقعیت های متفاوت تدابیر مختلفی شکل می گیرد. اساساً فلسفه وجودی رهبر در هر زمان تفاوت و تمایز موقعیت هاست.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس به مساله « تدبیر، مهمترین شاخص رهبری» اشاره کرد و گفت: مهمترین شاخص رهبری تدبیر است و این شاخص این نتیجه را می دهد که رهبر مختار است. یعنی رهبری در تدبیر خود مقلّد رهبر یا رهبران قبلی نیست و مبدع و مجتهد است. ولو در الگوگیری به رهبر قبلی مراجعه کند اما متوقف به رهبر قبلی نیست.

وی افزود: به عبارت دیگر رهبر حیّ است، یعنی تصمیم و تدبیرش زنده و متناسب با شرایط روز است. عده ای از این ویژگی که اساس رهبری است سوء استفاده می کنند و به تقابل ها دامن میزنند، به گونه ای که بین امام خمینی و حضرت آیت الله خامنه ای مقایسه موردی می کنند. اینکار شاید در نگاه اول نوعی بزرگداشت امام (ره)باشد، اما با این کار قدرت اختیار و تدبیر را از رهبری گرفته ایم و بهانه را برای شانه خالی کردن از امر رهبر حیّ فراهم ساخته ایم و باب تفسیر رهبر قبلی را گسترش داده ایم. در واقع مقایسه بین دو رهبر باید مقایسه کلان باشد نه در موقعیت های موردی.

در ادامه نیز حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا و خیری به بیان مطالبی پیرامون کاستی های مطالب دکتر شجاعی زند پرداختند.